Hoy es: Lunes, 20 de Mayo de 2024
inicio

Curso de Maya Yucateco
Nivel Avanzados - Lección 11

 

ADVERBIOS DE LUGAR

tu'ux                                                  ¿dónde?
te'ela'                                                aquí
waye'                                                acá
te'elo'                                                allí
nàats'                                                cerca
náach                                               lejos
tu táan                                              en presencia
aktáan                                              delante
tu pàach                                           detrás
ichil                                                   dentro
táankab                                            fuera
ka'anal                                              arriba
kàabal                                              abajo
yáanal                                               debajo
yóok'ol                                              sobre

 

ADVERBIOS DE TIEMPO

¿ba'ax k'ìin?                                     ¿cuándo?
behela'e'                                           hoy
ho'olheh                                            ayer
kauheh                                              anteayer
sáamal                                             mañana
ka'abeh                                            pasado mañana
óoxeh                                                traspasado mañana
ma' sáame'                                      no hace un momento
hunsúutuk                                         un instante
ka'alikil                                             mientras, entre tanto.
úuchih                                               antaño, el año pasado
mix bik'ìin                                         nunca
túun                                                   entonces
kex                                                    aun
huntìich'                                             siempre
sáansamal                                       diariamente
ka'ach úuchih                                   antiguamente

 

ADVERBIOS DE MODO

ma'alob                                            bien
k'àas                                                 mal
bíix                                                    cómo
bey, beyo’                                        así
séeb                                                 ligero
chàanbéel                                        despacio
chich                                                 fuerte
ka'anal                                              alto
kàabal                                              bajo
tu p'ìis                                               a su medida, regular.
hunp'íit                                              poco
óolak                                                 por poco
taytak                                                casi
bahux                                                cuánto cuesta
buka'an                                             cuánto

 

ADVERBIOS DE AFIRMACIÓN

he'ele'                                               sí
hach hàah                                        cierto
bey xan                                             también
tu hàahil                                            verdaderamente

 

ADVERBIOS DE DUDA

wale'                                                 tal vez
úuchak                                              tal vez, es posible
bey wale'                                          quizá(s) o quién sabe
bey                                                    así, sí, así como

 

LAS CONJUNCIONES COPULATIVAS               CONJUNCIONES DISYUNTIVAS

yéetel                   y, con                                                wa                                                     o
mix                       ni                                                       wale'                                                 tal vez, será
kux                       ¿y?                                                    úuchak                                              puede ser

 

CONJUNCIONES ADVERSATIVAS                      CONDICIONALES

ba'ale'                  pero                     wa                        si, con tal que
kex                       aunque                bey                       como
túun                      entonces             láayli'                    siempre
kextúun                aunque sea         huntàats'              constantemente.

 

CAUSALES                                    COMPARATIVAS

tumèen      porque                           bey,                      así, como
ba'axten   ¿por qué?                      beyo'                    así
le bèetik  por esto                           bix                        como
he'ebix                 así como

 

ILATIVAS

ka'alikil                por tanto, entre tanto, mientras
le ó'olale’             por lo mismo.

 

FINALES

utia'al                   para, a fin de que, con objeto de

ba'axtia'al            para qué, para qué sirve

 

ADJETIVOS

SINGULAR                                                                  PLURAL

nohoch                grande                                           nukuch                        grandes
chan                     chico, pequeño
ts'oya'an              flaco                                               ts'oya'ano'ob  flacos
polok                   gordo
chichan                chico
pah                      acedo
kóom                   corto
chowak                largo
boox                    negro
sak                       blanco
chak                     rojo
k'an                      amarillo
jàab                     viejo
àal                        pesado
pìim                      grueso
hats'uts                bonito, bello
túumben              nuevo
nuxìib                   viejo, anciano
xnùuk                   vieja, anciana
k'áah                    amargo
sáal                      liviano
hàay                     sencillo
ki'ichpan              bonita

 

 

 

 

 




Regresar
  © Universidad Autónoma de Yucatán
Centro de Investigaciones Regionales "Dr. Hideyo Noguchi"
Unidad de Ciencias Sociales
Dirección General de Desarrollo Académico