Yanjij juntúul nuxib ayik’al jach yáaj u taak’in yáan tak u áasyentao’ob. Le nuxi ts’uulo’ jach éenamoradoor, sáansamale’ ku jóok’ol xíinbal yéetel u xóolteb, bul k’iin tu máan ich kaaj. Junp’éel k’iine’ jmáan tu jool yotoch juntúul aj chuuye’ ka tu yilaj jach báaj ki’ichpam u yataan le máako’, jach uts lúubik tu puksi’ik’al ka tu ya’alaje’:
-Suméecha, bixi’ u páajtal in t’anik le ko’olela’, jaaj túun táaj ki’ichpam.
Ja’alibe’ ku sáastale’ jmáan tuka’atéen tu jool yotoch le aj chuuyo’. Ku yilike’ ma kula’an le íichamtsiilo’, ka túun ook nuxi’ ayik’al tsikbaal yéetel le ko’olelo’. Chéen ichil tu tsikbalo’obe’ ka tu k’áataj ti’ le ko’olelo’ wa je’ u ts’a’abal le ba’al ti’o’. Ka tu ya’alaj le ko’olelo’:
-Bix a wool, tene’ ts’oka’an in beel, ma’atech in yantal yéetel uláak máak wa ma’ in wíicham. Yaan in wa’alik ti’ in wíicham ba’ax taalech a k’áat ten.
-Oot ba’ax kin wa’alik tech, je’el in ts’aik tech kex tak syeen pesose’.
-Ma’, tene’ ma’ tu yo’olal taak’in kin k’ubikinbaj ti’ in wíichami’. Ma in k’áat antal ta wéeteli’; p’áatik yu’ul in wíicham ka in wa’al ti’; wa tumen ku ya’alik ten ka in ts’áateche’, lelo’ ba’ax in k’áajti’, je’ in ts’aik teche’ -ku ya’ala’al ti’.
-Ma’, ma’ a wa’alik ti’ a wíicham. P’atej, mixba’aj in k’áatij, tene’ ma’ tin ka’aj suut waye’, bik táakech ka wa’alti’ a wíicham.
Ma’ óota’ab ti’ le k’iino’, ka tu sutaj u paache’ ka jbinij. Tu láak’ k’iine’ ka yanchaj u ka’aj okol tu najil le ko’olelol ka jo’op’ u k’áatik le ba’al ti’o’, ka a’ala’ab ti’e’:
-Ma’ táan, bix a wóol, mix bik’iin in wóotik ba’ax ka wa’alik ten; ts’o’oka’an in beel.
-Ko’olel, tene’ jach uts tin t’aan ka yanaken ta wéetel, ba’ale’ míin ma’alob ma’ u yojéeltik a wíicham, je’el in síik tech taak’ine.
Ja’alibe’ le ka’aj u’ul yíicham le ko’olelo’ ka tu ya’alaj ti’ ba’ax a’ala’ab ti’ tumen le ayik’alo’:
-Jo’oljeake’ taal juntúul ayik’al waye’, ka jo’op’ u k’áatikten le ba’ala’. U k’áat ka chilajken yéetel.
-Ko’olel báanten ma’ ta’ ts’áaj ti’i’.
-Tu ya’alaj u ts’áik ten syeen pesos.
-J’elo’ ko’olel, ts’o’ok a ts’aik ti’e’. Je’e wa tukultik u xuupule’. ¿Ma’ wa táan a wilik ma’ jáaboni’?
-Ja’alibe’ bin in ka’aj in wa’altech bix ken a beetij: le k’iin ku taal u k’áat tech tuka’atéene’ ka wa’alik ti’e’, je’ele’, ka’alikil ta beetik yéetele’ kin bin in ch’a’a taak’in tu yotoch utia’al k xupej. Teech kan a’alik ti’ ba’ax k’iin ken talak, tumen yaan in pa’a’tik u taal, ba’ale’, teche’ ka wa’alik ti’e’ ma’ kula’aneni’, bija’anen in man u nu’ukul in chuuy. Le k’iin kun taalo’ kin ta’akikiinbaj ich estaantej, teech túune ka beetik u láaj pitik u nook ‘, ka wa’alik ti’e’: pit a nook’o’ ka a p’at yóok’ol le kische’o’, beyxan u xaanab, u xóolteb, u p’óok, yo’olal le ken okokech yéetel te tu’ux k wenelo’ kin búukintik u nook’e’ kin bin yiknal yataan in beet xan le ba’ax ken u beet techo’, ba’ale’ bik táakech ka cha’a u beetiktech kaapuulil, chéen junpuulili’e. Tene’ le kéen ts’o’okok in beetik yéetel u yataane’ kin láaj ch’aik u taak’ine’ kin suut, yaan a pa’atik in wu’ul ka a je’e joonaj ti’, yaan k p’atik u topikubaj, ma’ a tselik a wich ti’ taak’in, yaan kp’e’eltik le máak ken talako’.
Ja’alibe’ chéen junp’éel k’iine’ ka jmáan le nuxib tu jool yotoch le ko’olelo’ ka tu yilaje’ chéen tu juunal ka j ook ich naje’ ka jo’op’ u tsikbal yéetel le ko’olelo’. Chéen ichil tu tsikbalo’obe’ ka tu ya’alaj ti’e:
-Ko’olel, in k’áat le ba’alo’.
-Ma kula’an in wíichami’, je’e’ u páajtal in wóotik ba’ax ka wa’a’alike’, ka talakech ook’in
-¿Tu’ux bija’an?
-Bija’an u man u nu’ukul u chuuy,
-Ma’alob, je’el in taal ook’ine’.
-Ka taas le syeen pesos ta wa’alaj a ts’aik tene’.
-Ma’alob’ je’el in t’aasike’.
Ja’alibe’ ka tu ya’alaj u yokol k’iine’ sáam talak yáalkab le nuxi’ ayik’alo’. Le íichamtsiilo’ ti’ u ta’akmajubaj ichil estaantée, le beetik ma’ ila’ab tumen le nuxiibo’. Ka’alikil le nuxi’ ayik’ale táan u méek’ik le ko’olelo’ ka tu ya’alaj ti’e’:
-Je’elo ko’olel, ts’áaten le ba’alo’.
-Ma’, tene’ ma’atech in beetik yéetel in nook’. In p’eek in ya’aya’ach’ik, uts tin nook’ ka kp’at waye’, ts’o’okole’ k okol tu’ux kin wenel ka’ak kbeetejl, ku ts’o’okole’ k jóok’ol kbúukint k nook’ tuka’atéen.
-Ma’alob túun -ku t’aan nuxi’ ayik’al.
Ba’ale le nuxibo’ jach ko’ yóol. Ma’ ts’o’okok u ya’ala’al ti’ tumen le ko’olelo’ ka tu píitpaytaj u xaanab, u box nook’, ka p’áat chaknule’en. Ka tu pitaj xan u nook’ le ko’olelo’, chéen kukutkil polokil. Nuxi’ ayik’al máake’ ka tu káakaj u méek’ yéetel u ts’u’uts’ik le ko’olelo’. Ma’ sáame’ ka tu beetajo’ob junpuuli’, ka tu ya’alaj le ko’olel ti’ le ayik’alo’:
-Bey yaan máak ku máan táankabe’, bin in ka’aj in wilej.
Le ka’aj jóok’e’ u machmaj u xch’ootob, ka tu ki’i ch’otaj le joonaje’ ka’alikil yu’ul u yíichamo’ jbin tu najil le ayik’alo’ chéen p’elak u yokol chitaal yéetel le ko’olelo’, le íichamtsiilo’ tu búukintaj u nook’ le nuxi’ máako’ ka bin tu najil. Yoojel tu’ux kaja’an, le beetik le ka’aj k’uche’ ka tu tíinch’intaj le joonajo’ ka ookij, ka tu pitaj u nook’, tu ch’uykíintaj u p’óok, u xóolteb, ts’o’okole’ ka chilaj tu xáax u yatan le nuxi’ ayik’alo’. Ma’ sáame’ ka tu káakajubaj yéetel le ko’olelo’. Leti’e’ tu tukultike’ yíicham meentik ti’, ba’ale ma’ sáame’ le ku káakikubáo’ob ti u láak’ u máal. Le ko’olelo’ yoojel ma’atech u meenta’al ka’amáal ti’ tumen yíicham, jela’an tu yilajil. Le ka’aj ts’o’oko’obe’ pi’sáas, ka líik’ le máak tu xáax le ko’olelo’ ka tu búukintaj u nook’, tu ch’a’a’ u xóolteb yéetel u p’óoke’ ka jo’op u je’ik tu’ux u líik’esmaj u taak’in le ayik’alo’, tu láaj molaj le tak’ino’ ka tu chupaj u boolsae’ ka jo’op’ u yóotik jóok’ol ko’olelo’ ka tu k’áataj ti’ le máako’:
-¿Ba’axten ka bisik le taak’ino?
-Bin in ka’aj in bo’ot in p’aax.
Táan u tukultik le ko’olelo’ u yíicham ts’o’okole’ aj chuuy, ka’alikil nuxi’ ayik’ale’, k’ala’an tumen le yataan le ajchuuyo’. Chéen p’elak u k’uchul le aj chuuy tu yotocho’ ka tu pitaj u nook’, u xaanab tu ch’uykíintaj u xóolteb le ayik’al tu’ux u p’atmajo’, ja’alibe’ ka tu ka’aj ta’akajubaj. Le ko’olelo’ ka jbin u wach’ le joolnajo’ ka jóok’ nuxi’ ayikale’ ka tu ya’alaj ti’ le ko’olelo’:
-¿Ba’axten ma’ je’elech wenel tin wéeteli’?
-Bix túun a wóol, jach wa ba’alche’en, takinaj ba’alche’e yaanti’ yéetel junmáali’, kux túun to’on, ts’o’okole’ ma’atech u beeta’al ten ka’apáak tumen in wíicham kuxtúun tech ¿bin a ka’aj a beet ten ka’apak?
Tu jelajubaj le nuxi’ ayik’alo’, ka tu machaj u xóolte’eb ka jbinij. Ja’alibe’ kajk’uch tu yotoche’ ka tu tíinch’intaj u jool naje’ ka j ookij. Mix yoojel wa ts’o’ok u bin wa máax yéetel u nook’i’. Ja’alibe’ ka j ookij ka tu ch’uykíintaj u xóolteb. Ka túun líik’ u yataano’ ka beeta’ab u yuk’ul. Ku yokol k’iin tu ka’atéene’ jka’a chilaj yéetel u yataano, ba’ale’ ka jo’op’ u juts’ikubaj yataan aktáan ti’o’, leti’e ku sutikubaj kúul iit.
-¿Ba’axten tún ka sutikabaj kúul iit?, Bix ok’neake’ taalech jach báaj ko’och, ti buka’aj ja’abo’ob ts’o’okok beele’ mix juntéen a beet ten ka’apul, je’ebak ok’nejake’ mix yéetel ts’o’ok a beetik ka’apuule’ láayli’e k’áat u láak’e’.
Ka tu na’ataj le nuxi’ ayik’alo’ yaan máax búukint u n’ook’ tu P’ataj tu najil le aj chuuyo’, ba’ale’ mixba’al tu je’echi’itaj ti’ yataan. Ja’alibe’ ka tu yu’ubaj táan ya’ala’al ti’ ba’ax úuch le áak’ab máano’ ka tu p’isajubaj u meent kex juntéen ti’ le yataano’, ba’ale chéen xjap chi’ tu beetaj ti’. Chéen p’elak u sáastale’ ka jbin u je’ tu’ux u líik’esmaj u taak’ine’ ku yilike’ mixba’aj p’a’at ti’, ba’ale’ ma’ tu ya’alaj ti’ u yataano’.
-Wíinik, ¿bukaaj t’aak’in ta láaj ja’ats’aj a biseh? ¿Ta láaj xupaj le taak’ino’?
-Jaaj, binen in bo’ot in p’aax.
P’uja’an tumen tu yilik bin le aj chuuy tu yotoch u ch’a’a’ le taak’ino’. Ja’alibe’ tu láak’ k’iine’ ka máan tu jool yotoch le aj chuuyo’, tu tukultaj ma’ kula’ane’ yo’olal u k’átik le ba’al ti’ le ko’olelo’, beyo’ ku beetik u bo’otik le taak’in ch’a’ab tumen ti’o’ tu na’atik búukinta’ab u nook’ tumen le íichamtsilo’, ba’ale le k’iin máano’ kula’an le aj chuuyo’ ka tu chéen a’alaj ti’e’:
-Ba’ax ka beetik máaystro. -Mixba’al ts’uul, okesabaj xíinbaj. Ka chéen wa’alaj tu joolnaj.
-Táan k ts’aik ti’ le meyaja’ kex ka’aka’ puulil, kex óoxpuulil yo’olal junp’uul -ku ya’ala’al.
-Ma’ wa túun jaaji’, letie’ le wíinik bin tin najilo’.
Le aj chuuyo’ ka tu t’anaj u yataan.
-Ko’oten’ waye’ ko’olel, ts’á’ba’al u kutal le ts’uulo’ ka u yokesubaj tsikbaal. Ooken tsikbal -Ka tu ya’alaje:
-Ma’, p’atej, táan in bin.
-Ba’axten, oksabaj tsikbal, ko’oten a wil bix in- meyaj.
-Ma’, táan in bin. P’atej mixba’al yaan.
Ja’alibe’ ka tu sutaj u paache’ ka jbini’. Junpulak u ch’aik subtal yo’olal úuchak u p’e’elta’al tumen le íichamtsiilo’, leti’e’ chéen junpuulili’ tu meentaj ti’ yataan le aj chuuyo’, ka’alikil le máako’ ka’apuul tu beetij ti’ yataan le ayik’alo’, leti’e tu na’ataj ya’ala’al ti’ tumen le aj chuuyo’, ka tu ya’alaje óotsil ayik’ale:
-Bíin kíimiken, ma’ tin ka’aj máan tu jool u najil le wíinika’.
Bey tu beetik ayik’al, ma’ suutnaj máan chokoj poolali’, suutnaj jach utsil wíinik’, bey p’áatik tak bejela’o’.