EJEMPLOS
DE CONJUGACIÓN DE LOS SIGUIENTES VERBOS TRANSITIVOS A PRETERITO
Tene' kin haantik bu'ul sáansamal
Teche' ta tséemtik a wala' kaax
Tene' tin k'ayah hump'éel k'aay ti' a kiik
Teche' ta k'ayah hump'éel k'aay ti in na'
Leti'e' tu k'ayah hump'éel k'aay ti' in wíits'in
To'one' t k'ayah hump'éel túumben k'aay tu k'íiwiki
Ho'
Te'exe' ta k'ayahe'ex hump'éel úuchben k'aay
tu nahil xook
Letio'obe' tu k'ayaho'ob u kaayil “óotsil xk'uluch”
Ti' le táanxe káahilo'ob ula'ano'ob xíimbal
yúukataano'
EJERCICIO
Formula oraciones en pretérito de cada uno de los
verbos transitivos con todos los pronombres personales.
Ejemplos:
Tene' tin haantah k'abax bu'ul
Tene' tin tséemtah in waal
Tene' tin hóosah in waakax hanal
Tene' tin woksah nikte’ ich nah
Tene' tin woklah hump'éel xts'ipit
Tene' tin na'atah ba'ax kun úuchul
Tene' tin k'axah in tsiimin k'áax utia'al hanal
Tene' tin tsikbatah bix lúubik xWaanah tu k'ab che'
Tene' tin woxo'ontah hump'iis ixi'im
Tene' tin sakaltah lahun páawo'
Tene' tin wéensah a k'aan lu'um
Tene' tin molah u soholil in wotoch
Tene' tin bisah in nook' chuybil
Tene' tin kanáantah in na' le ka'ah k'ohoha'anchahi
Tene' tin we'esah ti' in waal bix u kiimsa'al wakax, kaax,
úulum, k'éek'en, kaan yéetel ooch.
PRETERITO INMEDIATO
El pretérito
inmediato se forma anteponiendo a la oración la partícula
táant, tene’, táant in hanale’,
teche’ táan ta wahale’.
Ejemplos:
Tene’ táan
tin hanale’
Teche’ táan ta wahale’
XMáaria’e’ táan tu manik u xaanabe’.
To’one’ táant u'ul xíimbale’
Te’exe’ táan ta k'uchule'ex tu'ux ka kóonolo'exe'
Letio'obe' táan tu yeemelo'ob te'e kis búuts'o'.
|