Hoy es: Sábado, 3 de Mayo de 2025
inicio

Curso de Maya Yucateco
Nivel Intermedios - Lección 9


 

EJEMPLO DE CONJUGACIÓN DE VERBOS INTRANSITIVOS

                        PRETÉRITO

                           FUTURO

k’amnahen tin wotoch
k’amnahech ta wotoch
k’amnah tu yotoch
k’amnaho’on t otoch
k’amnahe’ex ta wotoche’ex
k’amnaho’ob tu yotocho’ob

bin k’àamnahken
bíin k’àamnahkech
bin k’àamnak
bíin k’àamnahko’on
bin k’àamnahke’ex
bíin k’àamnahko’ob

EJEMPLOS DEL PRETÉRITO DE TODOS LOS VERBOS INTRANSITIVOS DE ESTA UNIDAD

                           FUTURO

mak hòolnahen
mak k’abnahen
kòolnahen bul k’ìin
xòoknahen
ts’íibnahen ti’ a kìik

bíin mak bòolnahken
bíin mak k’abnahken
bíin kòolnahken
bíin xòoknahken
bíin ts’íibnaken ti’a kìik

t’òk bu’ulnahen behela’e’
tóoknahen bul k’iin
sìibalnahen ti’ paalal
chùuynahen
luk’en tin wotoch
lùuk’nahen yah
cha’annahen hach ma’alob
meyahnahen
ts’ooknahen
t’àanahen
ahen
péeknahen
lúuben
u’uyt’àanahen
báaxalnahen
kòolnahen
k’òolnahen
ch’a’a p’o’onahen
cha’ah kaaxnahen
k’àaxnahen
wa’alahen
kotsnahen
hòoknahen
páaknahen
tàalen

bíin t’òoknahken
bíin tóoknahken bul ha’ob
bíin sìibalnahken ti’ paalal
bíin chùuynahken
bíin luk’ken
bíin lùuknahken
bíin cha’annahken
bíin meyahnahken
bíin ts’àaknahken
bíin t’àanahken
bíin ahaken
bíin péeknaken
bíin lúubuken
bíin u’uyt’aànahken
bíin báaxalnahken
bíin kóolnahken
bíin k’òolnahken
bíin ch’a’a p’o’onahken
bíin cha’ahkàaxnahken
bíin k’àaxnahken
bíin wa’alahken
bíin kotsnahken
bíin hòoknahken
bíin páaknahken
bíin talaken

búulen
máanen
nùup’nahen
màanahen
lòoxnahen
na’aken
àalkabnahen
k’oha’anchahen
k’uchen
mot’lahen
bo’olnahen
bòok’nahen
k’áatnahen
sibalnahen
bùulnahen
bùut’nahen
xolahen
kulahen

bíin búuluken
bíin máanaken
bíin nùup’nahken
bíin màanahken
bíin lòoxnahken
bíin na’ahken
bíin áalkabnahken
bíin k’oha’anchabken
bíin k’uchuken
bíin mot’lahken
bíin bo’olnahken
bíin took’nahken
bíin k’áatnahken
bíin sibalnahken
bíin bùulnahken
bíin bùut’nahken
bíin xolahken
bíin kulahken

 

Ejercicio

Escribe 10 oraciones en pretérito y 10 en futuro.

                  

TRANSFORMA LOS VERBOS INTRANSITIVOS A TRANSITIVOS

INTRANSITIVOS                                   TRANSITIVOS

k’am
mak
kóol
ts’íib
took
tóok
t’ook
t’oox
chuuy
luuk’
luk’ul
cha’an
péek
tóohche’
mot’otal
k’óol
cha’ah
ku’upul
xoltal
koots
búulul
kutaal
búul
búut’
úuchul
máan
utskíint
núup’
núuk
búukint
loox
na’akal
k’oha’an
hook
bo’ol
éemel
p’áatal
kuuch
che’eh
óot
páak
bin

Traduce al español las oraciones en presente habitual y actual

EJEMPLOS DE CONJUGACIÓN DE LOS VERBOS TRANSITIVOS EN:

ESCRIBE EL PRESENTE ACTUAL DE LOS VERBOS TRANSITIVOS

  PRESENTE HABITUAL

EJEMPLO:

kin k’amik xòoko’ob tin wotoch

Tin k’amik pook’ ma’ tu páahtal in bin.

kin makik u hòol hùuh

 

kin xokik in kàaxo’ob

 

kin kolik hunk’àan kòol sáansamal

 

k’in k’alik a bèel

 

k’in ts’íibtik ya’ab k’aayo’ob

 

kin tokik u hanal in wíitsin

 

kin tóokik iik utia’al hanal

 

kin síik nikte’ ti’ in na’

 

kin chuyik u nòok’il ts’ookol bèel

 

kin lu’sik u kimenil nikte’

 

kin luk’ik u nèek p’àak

 

kin cha’antik u báaxal pàalal

 

kin meyatik in pàalal

 

kin ts’áaik u meyah in pàalal

 

kin t’anik XMaría sáansamal

 

kin wahsik le máako’obo’

 

kin péeksik in wòok ken in wu’uy pàax

 

kin wu’uyik ba’ax ka tsikbatik

 

kin báaxtik póok’ yéetel a suku’un

 

kin tóohche’etik u súumil in p’o’

 

kin lúubsik in wíits’in

 

kin k’olik a wòok

 

kin ch’aik wàah ti’ hPèedro

 

kin chaik u bin in pàalal cha’ah

 

kin k’axik in pool sáansamal

 

kin wa’akuntik le pàal k’iino’

 

kin kukíintik XMaría hanal

 

kin kotsik u súumil a k’àan

 

kin hokik a pak’al ha’as

 

kin páaktik in kòol

 

kin tàasik ìis utia’al in koneh

 

kin bulik in pak’alo’ob yéetel ha’

 

kin bulik in xts’ipit

 

kin máansik óotsilil

 

kin nup’ik in chi’

 

kin manik ya’ab nikte’

 

kin loxik a wíits’in

 

kin na’aksik in xàanabo’ob ka’anal

 

kin wáalkabtik óox lúub

 

kin mot’kintik in wàal

 

ku k’oha’ankunsik máak le k’oxolo’

 

kin búukintik in nòok’

 

kin xolkintik le pàalo’

 

kin bo’otik a meyah

 

kin k’áatik in hanal

 

kin bulik in taak’in

 

kin wèensik le pàalo’

 

kin p’atik in meyah

 

kin but’ik in bèel

 

kin kuchik si’

 

kin che’ehtik a tsikbal

 

kin poch’ik in kàax

 

kin tukultik in wàalo’ob

 

kin púu’sik a kìik

 

kin núukik a t’aan

 

kin bisik tin wéetel

 

kin wu’usik p’àak in koneh

 

 

PRETÉRITO

FUTURO

tin k’amah ya’ab máako’ob tin wotoch

bíin in k’ameh nikte’ tin wotoch

tin makah le kùumo’

bíin in makeh hòolo’

tin xokah le èeko’o’obo’

bin in xokeh èek’o’obo

tin k’alah a bèel

bíin in k’aleh beho’

tin kolah ka’ak’àan kòol

bíin in koleh k’áaxo’

tin ts’íibtah hump’éel k’àay ti’ in na’

bíin in ts’íibteh k’áayo’

tin tokah a wotoch

bíin in tokeh nah ti’o’

tin tóokah hunmúut iik ho’olheak

bíin in tóokeh ìik tu hool a wotocho’

tin síiah hanal ti’ hLool

bíin in síieh k’áano’ tumen tu lúubsen

tin chuyah a nòok

bíin in chuyeh nóok’o’

tin lu’sah in xàanab

bíin in lu’seh kòoto’

tin cha’antah u báaxal chúuk le pàalo’

bíin in cha’anteh paywakaxo’

tin meyatah tu láakal ba’ax yàanten

bíin in meyateh ts’úulo’

tin ts’áah tàak’in ti’ in watàan

bíin in tsaastech ya’ab táak’in

tin t’anah XMaría ho’olheak

bíin in t’aneh XMaría’o’

tin wahsah le chàampalo

bíin in waseh pàalo’

tin péeksah le mayeko’

bíin in péekseh bohono’

tin wu’uyah a k’àay

bíin in wu’uyeh k’àayo’

tin báaxtah xta’ak kunta’ak

bíin in báaxteh x chóop kaaxo’

tin tóohche’etah le oono’

bíin in tóohche’eteh ha’aso’

tin lúubsah in màan bak’

bíin in lúuseh h Lúiso’

tin k’olah in pòol

bíin in k’oleh pèek’o’

tin ch’a’ah a xts’ipit

bíin in ch’a’eh le naho’

tin cha’ah u ts’o’okol u bèel in wàal

bíin in cha’eh ts’o’okolbelo’

tin k’axah in wotoch

bíin in k’axeh pèek’o’

tin mot’kíintah yóok’ol túunich le a wits’ino’

bíin in motkinteh xi’ipal te yanal che’o’

tin wa’akuntah le pàal k’íino’

bíin in wa’akunt le meyaho’

tin kukintah le k’oha’ano’

bíin in kukinteh ko’olel tu yotocho’

tin kotsah u neh wèech

bíin in kotseh àak’o’

tin hokah u sakil a pòol

bíin in hokeh ha’aso’

tin tàasah bu’ul tech

bíin in tsàaseh bu’ulo’

tin bulah yáanal in wotoch yéetel ha’

bin in buleh pàalo’

tin bulah tuláakal in tàak’in

bíin in buleh tàak’ino’

tin máansah a nòok tu’ux ka wenel

bíin in máanseh mayek tin wotocho’

tin nup’ah le hòonaho’

bíin in nup’eh nòok’ utia’al in búukinto’

tin manah píibil k’eek’en ho’olheak

bíin in maneh píibil k’éekeno’

tin loxah a suku’un

bíin in loxeh xi’ipalo’

tin na’aksah u kòotil in wotoch

bíin in na’akseh kòoto’

tin wáalkabtah kan lúub

bíin in wáalkabteh p’is áalkabo’

tin k’oha’antah tumen kin sèen meyah

bíin in k’oha’ankunteh pàalo’

tin bo’otah a ts’àak

bíin in bo’oteh ts’aako’

tin k’áatah a chi’

bíin in k’áateh xamach in mano’

tin xolkintah le pàalo’ tumen ma’ak’ol

bíin in xolkíinteh xch’úupal tin táano’

tin wèensah in wíints’in

bíin in wèenseh máako’

tin wéensah abal

bíin in wéenseh abalo’

tin p’atah in meyah tumen k’oha’anen

bíin in p’ateh meyaho’

tin kuchah a suku’un in tàas yiknal ts’akyah

bíin in kucheh ìik’o’

tin búukintah in nòok

bíin in búukinteh nòoko’

tin che’entah a lúubul

bíin in che’eteh ba’ax ka wa’aliko’

tin poch’ah in péek’

bíin in poch’eh máako’

tin tukultah in wàalo’ob  biha’ano’ob k’áax

bíin in tukulteh utsilo’

tin púu’sah a kìik

bíin in púu’seh xch’úupalo’

tin núukah a t’àan

bíin in núukeh t’àano’

tin bisah tin wetel

bíin in biseh pàalo’

tin wu’usah áak’ nal

bíin in wu’useh nalo’

tin kupah in wiik’

bíin in kupeh iik’ kuxkintikecho’

tin wa’akuntah le pàal k’iino’

bíin in wa’akunteh meyaho’

 




Regresar
  © Universidad Autónoma de Yucatán
Centro de Investigaciones Regionales "Dr. Hideyo Noguchi"
Unidad de Ciencias Sociales
Dirección General de Desarrollo Académico