PRETÉRITO |
FUTURO |
k’amnahen tin wotoch
k’amnahech ta wotoch
k’amnah tu yotoch
k’amnaho’on t otoch
k’amnahe’ex ta wotoche’ex
k’amnaho’ob tu yotocho’ob |
bin k’àamnahken
bíin k’àamnahkech
bin k’àamnak
bíin k’àamnahko’on
bin k’àamnahke’ex
bíin k’àamnahko’ob |
EJEMPLOS DEL PRETÉRITO DE TODOS LOS VERBOS INTRANSITIVOS DE ESTA UNIDAD |
FUTURO |
mak hòolnahen
mak k’abnahen
kòolnahen bul k’ìin
xòoknahen
ts’íibnahen ti’ a kìik |
bíin mak bòolnahken
bíin mak k’abnahken
bíin kòolnahken
bíin xòoknahken
bíin ts’íibnaken ti’a kìik |
t’òk bu’ulnahen behela’e’
tóoknahen bul k’iin
sìibalnahen ti’ paalal
chùuynahen
luk’en tin wotoch
lùuk’nahen yah
cha’annahen hach ma’alob
meyahnahen
ts’ooknahen
t’àanahen
ahen
péeknahen
lúuben
u’uyt’àanahen
báaxalnahen
kòolnahen
k’òolnahen
ch’a’a p’o’onahen
cha’ah kaaxnahen
k’àaxnahen
wa’alahen
kotsnahen
hòoknahen
páaknahen
tàalen |
bíin t’òoknahken
bíin tóoknahken bul ha’ob
bíin sìibalnahken ti’ paalal
bíin chùuynahken
bíin luk’ken
bíin lùuknahken
bíin cha’annahken
bíin meyahnahken
bíin ts’àaknahken
bíin t’àanahken
bíin ahaken
bíin péeknaken
bíin lúubuken
bíin u’uyt’aànahken
bíin báaxalnahken
bíin kóolnahken
bíin k’òolnahken
bíin ch’a’a p’o’onahken
bíin cha’ahkàaxnahken
bíin k’àaxnahken
bíin wa’alahken
bíin kotsnahken
bíin hòoknahken
bíin páaknahken
bíin talaken |
búulen
máanen
nùup’nahen
màanahen
lòoxnahen
na’aken
àalkabnahen
k’oha’anchahen
k’uchen
mot’lahen
bo’olnahen
bòok’nahen
k’áatnahen
sibalnahen
bùulnahen
bùut’nahen
xolahen
kulahen |
bíin búuluken
bíin máanaken
bíin nùup’nahken
bíin màanahken
bíin lòoxnahken
bíin na’ahken
bíin áalkabnahken
bíin k’oha’anchabken
bíin k’uchuken
bíin mot’lahken
bíin bo’olnahken
bíin took’nahken
bíin k’áatnahken
bíin sibalnahken
bíin bùulnahken
bíin bùut’nahken
bíin xolahken
bíin kulahken |
Escribe 10 oraciones en pretérito y 10 en futuro.
EJEMPLOS DE CONJUGACIÓN DE LOS VERBOS TRANSITIVOS EN: |
ESCRIBE EL PRESENTE ACTUAL DE LOS VERBOS TRANSITIVOS |
PRESENTE HABITUAL |
EJEMPLO: |
kin k’amik xòoko’ob tin wotoch |
Tin k’amik pook’ ma’ tu páahtal in bin. |
kin makik u hòol hùuh |
|
kin xokik in kàaxo’ob |
|
kin kolik hunk’àan kòol sáansamal |
|
k’in k’alik a bèel |
|
k’in ts’íibtik ya’ab k’aayo’ob |
|
kin tokik u hanal in wíitsin |
|
kin tóokik iik utia’al hanal |
|
kin síik nikte’ ti’ in na’ |
|
kin chuyik u nòok’il ts’ookol bèel |
|
kin lu’sik u kimenil nikte’ |
|
kin luk’ik u nèek p’àak |
|
kin cha’antik u báaxal pàalal |
|
kin meyatik in pàalal |
|
kin ts’áaik u meyah in pàalal |
|
kin t’anik XMaría sáansamal |
|
kin wahsik le máako’obo’ |
|
kin péeksik in wòok ken in wu’uy pàax |
|
kin wu’uyik ba’ax ka tsikbatik |
|
kin báaxtik póok’ yéetel a suku’un |
|
kin tóohche’etik u súumil in p’o’ |
|
kin lúubsik in wíits’in |
|
kin k’olik a wòok |
|
kin ch’aik wàah ti’ hPèedro |
|
kin chaik u bin in pàalal cha’ah |
|
kin k’axik in pool sáansamal |
|
kin wa’akuntik le pàal k’iino’ |
|
kin kukíintik XMaría hanal |
|
kin kotsik u súumil a k’àan |
|
kin hokik a pak’al ha’as |
|
kin páaktik in kòol |
|
kin tàasik ìis utia’al in koneh |
|
kin bulik in pak’alo’ob yéetel ha’ |
|
kin bulik in xts’ipit |
|
kin máansik óotsilil |
|
kin nup’ik in chi’ |
|
kin manik ya’ab nikte’ |
|
kin loxik a wíits’in |
|
kin na’aksik in xàanabo’ob ka’anal |
|
kin wáalkabtik óox lúub |
|
kin mot’kintik in wàal |
|
ku k’oha’ankunsik máak le k’oxolo’ |
|
kin búukintik in nòok’ |
|
kin xolkintik le pàalo’ |
|
kin bo’otik a meyah |
|
kin k’áatik in hanal |
|
kin bulik in taak’in |
|
kin wèensik le pàalo’ |
|
kin p’atik in meyah |
|
kin but’ik in bèel |
|
kin kuchik si’ |
|
kin che’ehtik a tsikbal |
|
kin poch’ik in kàax |
|
kin tukultik in wàalo’ob |
|
kin púu’sik a kìik |
|
kin núukik a t’aan |
|
kin bisik tin wéetel |
|
kin wu’usik p’àak in koneh |
|
PRETÉRITO |
FUTURO |
tin k’amah ya’ab máako’ob tin wotoch |
bíin in k’ameh nikte’ tin wotoch |
tin makah le kùumo’ |
bíin in makeh hòolo’ |
tin xokah le èeko’o’obo’ |
bin in xokeh èek’o’obo |
tin k’alah a bèel |
bíin in k’aleh beho’ |
tin kolah ka’ak’àan kòol |
bíin in koleh k’áaxo’ |
tin ts’íibtah hump’éel k’àay ti’ in na’ |
bíin in ts’íibteh k’áayo’ |
tin tokah a wotoch |
bíin in tokeh nah ti’o’ |
tin tóokah hunmúut iik ho’olheak |
bíin in tóokeh ìik tu hool a wotocho’ |
tin síiah hanal ti’ hLool |
bíin in síieh k’áano’ tumen tu lúubsen |
tin chuyah a nòok |
bíin in chuyeh nóok’o’ |
tin lu’sah in xàanab |
bíin in lu’seh kòoto’ |
tin cha’antah u báaxal chúuk le pàalo’ |
bíin in cha’anteh paywakaxo’ |
tin meyatah tu láakal ba’ax yàanten |
bíin in meyateh ts’úulo’ |
tin ts’áah tàak’in ti’ in watàan |
bíin in tsaastech ya’ab táak’in |
tin t’anah XMaría ho’olheak |
bíin in t’aneh XMaría’o’ |
tin wahsah le chàampalo |
bíin in waseh pàalo’ |
tin péeksah le mayeko’ |
bíin in péekseh bohono’ |
tin wu’uyah a k’àay |
bíin in wu’uyeh k’àayo’ |
tin báaxtah xta’ak kunta’ak |
bíin in báaxteh x chóop kaaxo’ |
tin tóohche’etah le oono’ |
bíin in tóohche’eteh ha’aso’ |
tin lúubsah in màan bak’ |
bíin in lúuseh h Lúiso’ |
tin k’olah in pòol |
bíin in k’oleh pèek’o’ |
tin ch’a’ah a xts’ipit |
bíin in ch’a’eh le naho’ |
tin cha’ah u ts’o’okol u bèel in wàal |
bíin in cha’eh ts’o’okolbelo’ |
tin k’axah in wotoch |
bíin in k’axeh pèek’o’ |
tin mot’kíintah yóok’ol túunich le a wits’ino’ |
bíin in motkinteh xi’ipal te yanal che’o’ |
tin wa’akuntah le pàal k’íino’ |
bíin in wa’akunt le meyaho’ |
tin kukintah le k’oha’ano’ |
bíin in kukinteh ko’olel tu yotocho’ |
tin kotsah u neh wèech |
bíin in kotseh àak’o’ |
tin hokah u sakil a pòol |
bíin in hokeh ha’aso’ |
tin tàasah bu’ul tech |
bíin in tsàaseh bu’ulo’ |
tin bulah yáanal in wotoch yéetel ha’ |
bin in buleh pàalo’ |
tin bulah tuláakal in tàak’in |
bíin in buleh tàak’ino’ |
tin máansah a nòok tu’ux ka wenel |
bíin in máanseh mayek tin wotocho’ |
tin nup’ah le hòonaho’ |
bíin in nup’eh nòok’ utia’al in búukinto’ |
tin manah píibil k’eek’en ho’olheak |
bíin in maneh píibil k’éekeno’ |
tin loxah a suku’un |
bíin in loxeh xi’ipalo’ |
tin na’aksah u kòotil in wotoch |
bíin in na’akseh kòoto’ |
tin wáalkabtah kan lúub |
bíin in wáalkabteh p’is áalkabo’ |
tin k’oha’antah tumen kin sèen meyah |
bíin in k’oha’ankunteh pàalo’ |
tin bo’otah a ts’àak |
bíin in bo’oteh ts’aako’ |
tin k’áatah a chi’ |
bíin in k’áateh xamach in mano’ |
tin xolkintah le pàalo’ tumen ma’ak’ol |
bíin in xolkíinteh xch’úupal tin táano’ |
tin wèensah in wíints’in |
bíin in wèenseh máako’ |
tin wéensah abal |
bíin in wéenseh abalo’ |
tin p’atah in meyah tumen k’oha’anen |
bíin in p’ateh meyaho’ |
tin kuchah a suku’un in tàas yiknal ts’akyah |
bíin in kucheh ìik’o’ |
tin búukintah in nòok |
bíin in búukinteh nòoko’ |
tin che’entah a lúubul |
bíin in che’eteh ba’ax ka wa’aliko’ |
tin poch’ah in péek’ |
bíin in poch’eh máako’ |
tin tukultah in wàalo’ob biha’ano’ob k’áax |
bíin in tukulteh utsilo’ |
tin púu’sah a kìik |
bíin in púu’seh xch’úupalo’ |
tin núukah a t’àan |
bíin in núukeh t’àano’ |
tin bisah tin wetel |
bíin in biseh pàalo’ |
tin wu’usah áak’ nal |
bíin in wu’useh nalo’ |
tin kupah in wiik’ |
bíin in kupeh iik’ kuxkintikecho’ |
tin wa’akuntah le pàal k’iino’ |
bíin in wa’akunteh meyaho’ |