Ya son tantas, Madre,
ya son tantas.
De mis ramas cuelgan
a punto de derribarme,
bajo mi sombra están
como inmundicias.
Tú nunca me dijiste
que los sueños que cultivaste
sobre tanta piedra caliza
serían hoy las penas
que lloran sobre mí.
Soy la ceiba sagrada,
Madre.
Las otras manos
sembraron en mis entrañas
una mujer de noche,
una mujer mala
que se lleva a los trasnochados.
Aún así conozco a tus hijos
Y esos que maman
leche abundante
en los pechos de tus hijas,
no son mis muertos.
No las conducen a mí
ni Aj Puch, ni Ixtab,
otras muertes que no conozco
cantaron en sus oídos,
No son mis muertos, Madre
No son mis muertes.
Ukp'éel wayak' (Yaanal kíimilo'ob)
Dzo'ok u máan p'iis in Na',
dzo'ok u máan p'iis.
Ch'úuyench'úuyo'ob tin k'ab,
ta'aytak u lúubsikeno'ob,
yetel jayakbalo'ob tin wáanal
bey ba'al ku pe'ekekaabe'.
Teche' mix junten ta wa'alajten
wa le wayak'o'ob ta pak'aj
tu yóok'ol le seen cháaltuno'
bíin súutko'ob muk' yajil
ti'al ok'ol tin wóok'ol.
Teen X-ya'axche', in Na'.
Bini'it k'abo'ob
tu pak'o'ob tin jobnel
juntúul x-káakbach
bisik le wíiniko'ob
ku máano'ob ich áak'abo'.
Tene' in k'aj óol a paalal in Na'
ba'ale' le ku seen chu'uchiko'ob
u k'aab yiim
a x-ch'upul aalo',
ma' in kimeno'obi',
ma' Aj Puch', mix Ixtab
taasik u k'ubo'obi'.
Tu xikino'obe'
k'aaynaj jumpe'éel kíimil
ma' in k'ajóoli'.
Ma' in kimeno'obi', in Na'.